Neðangreind grein er skrifuð í kjölfar lyfjamála hjá körfuknattleikshreyfingunni sl. keppnistímabil. Hún er birt hér vegna stöðugra árása einstakra manna í fjólmiðlum á forystu ÍSÍ og KKÍ um að menn þar hafi haft rangt við. Er allt ferlið rakið í smáatriðum.

GREINARGERÐ STJÓRNAR KKÍ UM AFSÖGN FYRRV. FORMANNS HEILBRIGÐISRÁÐS ÍSÍ OG UMFJÖLLUN UM LYFJAMÁL.

Fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs ÍSÍ, Birgir Guðjónsson, hefur talið sig knúinn til þess að slá upp í fjölmiðlum afsögn sinni frá störfum fyrir íþróttahreyfinguna. Er í því sambandi mikið um rangfærslur af hans hálfu sem virðast vísvitandi settar fram til þess að sverta hreyfinguna, og láta líta svo út að Birgir Guðjónsson sé vanmetinn krossfari gegn spilltri hreyfingu sem beinlínis vilji “sópa undir teppið” vandamálum í formi lyfjamisnotkunar. Í þeirri mynd sem þar er dregin upp er margt sem þarf að leiðrétta.

Málflutningur fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs í fjölmiðlum var í upphafi afar einhliða og vel undirbúinn, og hófst m.a. á því að fá að sýna mynd af íþróttamanni fyrir u.þ.b. 40 árum sem lést í hjólreiðakeppni vegna lyfjaneyslu. Hvaða samhengi hefur slíkt við afsögn fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs, og núverandi lyfjaeftirlit ÍSÍ? Vart annað en að gefa í skyn að núverandi forysta ÍSÍ sé andvíg lyfjaeftirliti og standi á sama um heilbrigði keppenda. Slíkt lýðskrum fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs hljóta menn að sjá í gegnum.

Eftir málsmeðferð fyrir sérstökum óháðum 5 manna dómstóli, og frávísun tveggja annarra dómstóla á áfrýjun málanna virðist fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs telja sér þann kost vænstan að áfrýja málum sínum til fjölmiðla, og telur það þjóna sínum persónulega tilgangi að beita þar blekkingum og einhliða framsetningu og túlkun málsástæðna og sönnunargagna – líkt og hann hefur reyndar gert á öðrum stigum málanna fyrir dómstólum íþróttahreyfingarinnar – og vikið verður að hér síðar.

Það er sorglegt að aðili sem telur sig hafa verið að vinna íþróttahreyfingunni gagn, og telur í því skyni upp langan feril innan hreyfingarinnar, skuli nú telja það sér til framdráttar að skaða hreyfinguna eins mikið og unnt er við brottför sína. Enginn annar tilgangur virðist vera með fjölmiðlatilkynningum fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs. Hann hefur a.m.k. ekki verið reiðubúinn að taka þátt í uppbyggilegri endurskoðun lyfjamála ÍSÍ sem hann var nýlega beðinn um.

Sem dæmi um rangfærslur má nefna að í afsagnarbréfi sínu segir fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs m.a. “…hef ég ítrekað lent í ágreiningi við forseta og aðra í framkvæmdastjórn um lyfja- og heilbrigðismál íþróttamanna. Ákveðna hópa hefur ekki átt að prófa, aðra ekki ákæra fyrir brot né fylgja eftir dómum hjá sumum. Hámark þessa ágreinings eru fjögur nýleg tilfelli sbr. greinargerð, þar sem ég tel niðurstöðu ekki vera í samræmi við alþjóðareglur, en forseti og framkvæmdastjórn fagna.”

Ótrúlegt má heita hversu mörgum rangfærslum unnt er að koma fyrir í jafn stuttri málsgrein. Ekkert hefur verið nefnt varðandi í hverju hinn efnislegi ágreiningur um lyfjamál og þaðan af síður heilbrigðismál hefur verið við framkvæmdastjórn. Hinsvegar er rangt að “ákveðna hópa hafi ekki átt að prófa”, hið rétta er að slíkt hefur alfarið verið ákvörðun Heilbrigðisráðs. Rangt er að ekki hafi verið ákært fyrir brot, hið rétta er að ákært hefur verið í öllum málum – þ.m.t. þeim fjórum nýlegu tilvikum sem formaðurinn fyrrverandi fjallar mikið um. Rangt er að dómum hafi ekki verið fylgt eftir, hið rétta er að allir dómar hafa verið fullnustaðir af hálfu ÍSÍ.

Hví þá allar þessar rangfærslur? Jú, niðurstöður einhverra mála hafa ekki verið formanninum fyrrverandi að skapi. Hann telur sig fróðari en sérhæfðan dómstól um þær reglur sem lögfræðilega eiga að taka til þeirra tilvika sem hér um ræðir. Langsótt er þar að ræða um ágreining við framkvæmdastjórn ÍSÍ, og virðist sem einungis sé verið að reyna að slá ryki í augu lesenda um raunveruleikann að baki brottför fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs.

Ekki hefur stjórn KKÍ orðið vör við að nokkur forystumanna ÍSÍ hafi “fagnað” sérstaklega niðurstöðum sem lágu fyrir í hinum nýlegu dómum, og orðalagið óheppilega og vísvitandi þannig valið af hálfu fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs til þess að reyna að varpa rýrð á þá aðila. Framkvæmdastjórn ÍSÍ brást við dómunum þannig að gert yrði átak í úttekt og fræðslu til þess að koma í veg fyrir notkun ólöglegra efna sem finnast í fæðubótarefnum og að gerðar yrðu leiðréttingar á reglum vegna annmarka eða ágreinings sem kom í ljós við meðferð þessara mála.

Það skal skýrt tekið fram að stjórn KKÍ fordæmir harðlega lyfjamisnotkun í íþróttum, og hefur ávallt gert.

Stjórn KKÍ telur rétt að gefnu tilefni að koma greinargerð þessari á framfæri, m.a. þar sem umræðan hefur að nokkru varðað aðila innan vébanda körfuknattleiks. Þykir stjórn KKÍ nauðsynlegt að varpa ljósi á ýmsar staðreyndir sem fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs hefur látið ónefndar, og ennfremur að leiðrétta fjölmargar rangfærslur sem fram hafa komið af hans hálfu við umfjöllun málsins.

Ásakanir Birgis Guðjónssonar.

Fjölmargar alvarlegar ásakanir hafa komið fram af hálfu fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs. Flestar virðast þær afar vanhugsaðar og örvæntingarfullar, og settar fram í því skyni að dreifa athygli frá hans eigin óhæfi, mistökum og klaufaskap í meðferð mála og umfram allt mannlegum samskiptum.

Í fyrsta lagi sakar fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs íþróttahreyfinguna um að lyfjaeftirlit hennar sé sýndarmennska. Þessi fullyrðing er afar mótsagnakennd, og hittir fyrrverandi formann Heilbrigðisráðs harðast fyrir sjálfan því hann hefur algerlega annast og borið ábyrgð á framkvæmd lyfjaeftirlits innan vébanda ÍSÍ undanfarinn áratug.

Hið rétta er að lyfjaeftirlit hefur farið eftir ströngustu reglum, og verið ákært í öllum málum sem upp hafa komið þar sem lyfjasýni hafa reynst jákvæð. Skipaður er sérstakur fjölskipaður og óvilhallur dómstóll sérfræðinga, þar sem m.a. er að finna lækni, lögmenn og dómara. Óvíða er í íslensku réttarkerfi að finna jafn vandaða skipun dóms.

Það sem virðist hinsvegar fara í taugar fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs er að niðurstöður dómstóla skuli ekki vera nákvæmlega eftir hans eigin forskrift, algerlega óháð málsvörn hinna ákærðu. Með öðrum orðum þá er lyfjaeftirlitið sem slíkt ekki sýndarmennska, heldur vill fyrrv. formaður Heilbrigðisráðs fá sýndarréttarhöld.

Í öðru lagi hefur fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs sakað dómstólinn um að hafa starfað af hlutdrægni, og þegið fyrirmæli frá einhverjum óskilgreindum aðilum. Miðað við þá staðreynd að hér er um algerlega órökstudda fullyrðingu að ræða verður að telja ásökun þessa mjög alvarlega og ósvífna. Undir venjulegum kringumstæðum yrðu menn látnir bera ábyrgð á svo alvarlegum og ærumeiðandi rógburði.

Í dóminum áttu m.a. sæti tveir lögmenn, læknir og dómari við Héraðsdóm Reykjavíkur, sem jafnframt er formaður Dómarafélags Íslands. Formaður og framkvæmdastjóri KKÍ voru viðstaddir málflutning málanna, og kom ekkert fram sem benti til þess að nokkuð væri óeðlilegt við málsmeðferð eða möguleika ákæruvaldsins á að flytja mál sitt.

Spyrja má hví fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs gerði engar athugasemdir við skipan dómsins áður en dómur var kveðinn upp. Hvers vegna ræðst fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs á dóminn fyrst þegar niðurstaðan lá fyrir? Svarið virðist eingöngu vera það að niðurstaðan varð ekki sú sem fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs vildi fá.

Í þriðja lagi hefur fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs ásakað helming allra keppenda á Ólympíuleikunum að misnota astmalyf (þ.e. “annar hver keppandi” skv. orðalagi fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs) . Í þessari ásökun felst þá væntanlega að helmingur hins glæsilegi keppnishóps Íslands sem tók þátt í síðustu Ólympíuleikum í Syndey í Ástralíu hafi fallið undir þá tölfræði.

Enn er um algerlega órökstuddar dylgjur að ræða. Leggur stjórn KKÍ ekki trúnað á slíkar ásakanir, og telur illa vegið að þeim glæsilegu fyrirmyndum sem við áttum á þeim leikum og unnu þar m.a. til verðlauna. Vandséður er tilgangur með slíkum ásökunum, og samhengi við þá umfjöllun sem fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs var að halda á lofti.

Meðferð mála af hálfu Birgis Guðjónssonar.

Meginástæða umkvartana aðila hefur verið vegna samskiptaerfiðleika við Birgi Guðjónsson sem persónu fremur en við Heilbrigðisráð sem slíkt. Á hinn bóginn eru orsakir þess að hann er nú knúinn til afsagnar annarsvegar klaufaleg meðferð hans á ákærumálum, og hinsvegar vísvitandi spilling og óheiðarleiki af hans hálfu í því skyni að ná fram niðurstöðu mála “sér hagfelldum”. Verður ferli mála nú reifað að svo miklu leyti sem það hefur snúið að fulltrúum KKÍ.

Fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs boðaði fyrirsvarsmenn KKÍ til fundar þegar hin jákvæðu lyfjasýni lágu fyrir. Viðstaddur þar var jafnframt Pétur Magnússon meðlimur í Heilbrigðisráði ÍSÍ. Lýstu fulltrúar KKÍ þegar yfir fullum samstarfsvilja við meðferð málsins, og aðstoðuðu m.a. þegar í stað við að tryggja móttöku tilkynningar um bráðabirgðabann til eins leikmannsins, sem búsettur var á landsbyggðinni.

Á fundi þessum bar fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs hinsvegar upp það ósiðlega og fráleita tilboð að ef einn leikmaðurinn játaði á sig brot (stúlka sem reyndist hafa neytt astmalyfja) þá myndu hinir leikmennirnir tveir sleppa með vægasta dóm - áminningu (leikmenn sem reyndust hafa neytt fæðubótarefna sem innihalda efedrín).

Allir hljóta að sjá hversu fráleitt og siðblint slíkt tilboð er, enda lýstu fulltrúar KKÍ þegar í stað yfir furðu á því og höfnuðu umsvifalaust án umhugsunar – enda hvorki lagaheimild né umboð til staðar sem heimila slíkt. Það skal tekið fram að svo virtist sem Pétur Magnússon meðnefndarmaður í Heilbrigðisráði ÍSÍ væri jafn undrandi á tilboði formannsins fyrrverandi.

Fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs átti tvö símtöl við formann KKÍ vegna þessara mála. Annað símtalið var eingöngu til þess að tilkynna formanni KKÍ að “voldugir ættingjar” væru komnir að einu málanna sem til meðferðar var. Ekki vissi formaður KKÍ um tilgang þeirrar tilkynningar, en fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs virtist telja þetta skipta miklu máli, en vildi ekki upplýsa um hvaða “voldugu ættingja” væri að ræða. Myndi það “koma í ljós”.

Þeir aðilar sem starfa innan íþróttahreyfingarinnar eru flestir í störfum annarsstaðar í samfélaginu, og verður ekki komið auga á mikilvægi þess hvar umræddir aðilar starfa. Fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs er t.a.m. læknir á Hrafnistu, og verður ekki séð að þau störf hans þar sé viðkomandi eða hafi haft nokkur áhrif á störf hans í þágu Heilbrigðisráðs ÍSÍ.

Fram kom við málflutning að fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs mun hafa boðið leikmanninum sem neytt hafði astmalyfsins að semja um málið til að fá vægari refsingu. Hér er því fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs enn að fara út fyrir heimildir sínar og verksvið. Þegar þetta kom fram við málflutning þá lýsti dómsformaður því þegar yfir að slík tilboð hefðu engin bindandi áhrif fyrir dómstólinn.

Óskiljanlegar eru þær fullyrðingar fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs að hann hafi gert allt sem í sínu valdi stæði til þess að bjarga þeim leikmanni frá harðari refsingu, sérstaklega í ljósi síðari fullyrðinga hans um að lyfjaeftirlit innan ÍSÍ sé sýndarmennska. Hafi leikmaður gerst sekur um lyfjamisnotkun þá ber honum tiltekin refsing skv. niðurstöðu dómstólsins . Formaður Heilbrigðisráðs getur ekki “bjargað” viðkomandi leikmanni frá réttmætri refsingu. Eru kannski til dæmi um að Formaður Heilbrigðisráðs hafi “bjargað” íþróttamönnum frá refsingu vegna lyfjamisferlis??

Með hliðsjón af afstöðu fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs til niðurstaðna í máli hinna leikmannanna, þá hlýtur að vakna sú spurning að formaðurinn fyrrverandi hafi á þessu stigi þegar gert sér grein fyrir því að málið á hendur stúlkunni hafi verið byggt á afar veikum grunni, og talið sér hagfelldara að semja um einhverja niðurstöðu fremur en að fá fyrirsjáanlega sýknu. Þetta er ekki óalgengt hjá ákæruvaldi í bandarísku réttarkerfi, en á ekki við hér á landi.

Fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs stóð í bréfaskriftum við FIBA, Alþjóða Körfuknattleikssambandið. Telur stjórn KKÍ að kurteisara hefði verið að senda KKÍ afrit af þeim bréfaskriftum, en telur það þó ekki alvarlegt út af fyrir sig.

Öllu alvarlegri er sú staðreynd að fyrrverandi formanni Heilbrigðisráðs barst m.a. í hendur bréf frá lyfjanefnd FIBA þar sem skýrt er tekið fram að geti stúlkan með astmasjúkdóminn sannað það í dag að hún hafi sjúkdóminn þá beri henni engin refsing (“No Sanction”) samkvæmt lyfjareglum FIBA, sem fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs hefur reyndar lýst sem einhverjum þeim vönduðustu meðal sérsambanda. Það er því með öllu rangt sem segir í greinargerð fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs að hvergi hafi í hinum erlendu gögnum verið talað um sýknu.

Það ótrúlega vildi til að fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs, og ákærandi í málinu, lagði skjalið ekki fram við málflutninginn. Má líkja þessu við það að ákæruvald í sakamáli leyndi sönnunargögnum um fjarvistarsönnun ákærða, þar sem þeir væru svo sannfærðir um sekt hans. Þegar skjal þetta var lagt fram af hálfu gagnaðila urðu viðbrögð fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs mikil reiði, sem snerist um það hvar menn hefðu komist yfir þetta skjal.

Í huga stjórnar KKÍ er ekki unnt að lýsa framangreindri framkomu fyrrverandi formann Heilbrigðisráðs með öðru en óheiðarleika og spillingu. Í almenna samfélaginu hefði viðkomandi umsvifalaust verið látinn víkja, og það var ekki síst á grundvelli þessa trúnaðarbrests sem stjórn KKÍ sendi erindi til stjórnar ÍSÍ og krafðist afsagnar fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs.

Fulltrúar KKÍ ræddu við lögfræðing lyfjanefndar FIBA á ársþingi þess nú í vor, og var hann undrandi á framgöngu fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs í þessu máli.

Við málflutning máls stúlkunnar með astmann voru lagðar fram skýrslur þriggja virtra lækna og prófessora. Það sérkennilega vildi til að fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs taldi sig þess umkominn að fullyrða að þeir aðilar hefðu ekkert vit á þessum málaflokki (þ.m.t. prófessor í klínískri lyfjafræði í Háskóla Íslands).

Það hlýtur að vera umhugsunarefni ef ákæruvald í máli telur það vera sitt hlutverk að gefa út slíkar yfirlýsingar, og það án nokkurs sérstaks rökstuðnings. Það má ekki verða keppikefli ákæruvalds að sakfella, jafnvel gegn betri vitund, í því skyni að “vinna málið”. Ef gögn koma fram sem styðja eða jafnvel sanna sýknu, þá ætti ákæruvaldið í reynd að fagna því að ekki hafi reynst vera um brot að ræða.

Við málflutning málanna vísaði fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs vísvitandi rangt til reglna sem honum er fullkunnugt um að hafa ekki verið settar, heldur byggja á tillögum hans sjálfs til stjórnar ÍSÍ um breytingu í því skyni að dæma ógilda leiki í flokkaíþróttum aftur í tímann.

Tillögur þessar að reglubreytingum voru gerðar eftir að lyfjamál þessi komu upp, og voru til umsagnar hjá sérsamböndum. Þetta var fyrrverandi formanni fullkunnugt um, og því óheiðarlegt af hans hálfu að byggja á því við dómstólinn að þessar reglur væru í gildi. Þrátt fyrir þetta er reglurnar hvergi að finna í lagabálkum ÍSÍ, og formaðurinn fyrrverandi lagði engin gögn um þær fyrir dóminn.

Efnisatriði málflutnings.

Fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs hefur kosið að halda áfram málflutningi um hin dæmdu mál í fjölmiðlum - þótt endanleg niðurstaða liggi fyrir. Eins og e.t.v. var við að búast hefur hann ekki kosið að láta sjónarmið beggja aðila heyrast, og þykir því rétt að fjalla hér um nokkrar þær málsástæður sem komið hafa fram og kunna vissulega að skipta máli þegar menn leggja sitt mat á niðurstöðuna.

Það skal tekið skýrt fram að með því að tilgreina þessar málsástæður er stjórn KKÍ ekki með nokkrum hætti að taka afstöðu til þess hvort þær eru réttar eða rangar, heldur einungis að koma á framfæri nokkrum af þeim sjónarmiðum sem fram komu í málunum, auk hugleiðinga um þau. Fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs hefur skilmerkilega komið á framfæri sjónarmiðum ákæruvaldsins í málunum.

Málefni v/neyslu efna með efedríni.

Í fyrsta lagi er þess að geta að í “ákæru” var hvergi að finna kröfugerð. Gat fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs ekki einu sinni skilgreint hana þegar hann var spurður af dóminum. Slíkt varðar frávísun mála í almennu réttarkerfi, og má því segja að fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs hafi “sloppið með skrekkinn”. Það er því afar mótsagnarkennt að halda því fram að dómstóllinn hafi verið hliðhollur hinum ákærðu að þessu leyti þar sem auðveldasta leiðin til þess að “sópa málum undir teppið” hefði verið að frávísa hinum ófullkomna málatilbúnaði fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs.

Í öðru lagi er rétt að taka það fram að það er á vissan hátt rangt að tala um að viðkomandi leikmenn hafi neytt efedríns. Réttara er að segja að þeir hafi neytt efna – s.k. fæðubótarefna – sem innihalda m.a. hið bannaða efni efedrín. Á þessu er nokkur munur þegar fjallað er um málið á almennum vettvangi. Efedrín er m.a. að finna í tilteknum hóstamixtúrum.

Í þriðja lagi velti lögmaður annars hinna ákærðu upp spurningunni um það hver mörkin væru á magninnihaldi. Benti hann á að ekkert lægi fyrir um það í málinu, og t.a.m. væri auðvelt að dæma fyrir ölvunarakstur fyrir hálfan bjór með því að færa mörkin svo neðarlega að það fæli í sér “hundraðfalt” leyfilegt magn. Fram kom af hálfu ákæruvaldsins að mörkin hefðu verið hækkuð, en ekkert annað um hlutfall þeirra. Málatilbúnaður ákæruvaldsins var því ófullkominn að þessu leyti. Fram kom í vitnaleiðslum í málinu að neyslan hafi verið 1-2 töflur. Fullyrðingar formanns Heilbrigðisráðs um að “lífshættulegt” magn þurfi til að hljóta harðasta dóm liggja því enn órökstuddar.

Í fjórða lagi má nefna málsbætur. Í almennu réttarkerfi er slíkt gjarnan viðurkennt til refsilækkunar. Í ákæru var ekki að finna neina kröfugerð, og aðspurður fyrir dóminum sagði fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs að hann legði það í hendur dómstólnum. Þar með var ekki farið fram á hörðustu refsingu, og dómstólnum falið að meta allar málsbætur sem gagnaðili hafði fram að færa með hliðsjón af því. Meðal þeirra málsbóta sem fram komu í vitnaleiðslum var að annar leikmannanna hafði verið erlendis þar sem efni þessi eru leyfð og seld í verslunum. Erlendis hafi notkun efnanna beinlínis verið ráðlögð af þjálfurum, og honum hafi verið ókunnugt um að þau væru bönnuð hér. Fram kom m.a. að hans félag hafði dreift leiðbeiningum um bönnuð lyf um haustið, en leikmaðurinn kom til félagsins erlendis frá á miðju keppnistímabili. Í hinu tilvikinu kom fram að um veikindi leikmanns hefði verið að ræða, og einnig vankunnátta á lyfjareglum. Í báðum tilvikum játuðu leikmenn neyslu sína og voru afar samvinnufúsir með dómstólnum við að upplýsa alla málavexti.

Í fimmta lagi var vakin á því athygli að sérstakar reglur gilda um neyslu efna sem innihalda efedrín. Er þar um verulega vægari brot að ræða en neyslu annarra efna, sem endurspeglast í því að hámarksrefsing fyrir fyrsta brot er þriggja mánaða útilokun frá keppni, en í öðrum tilvikum er lágmarskrefsing tvö ár. Taka má samlíkingu á hraðakstursbroti annarsvegar og ofbeldisbroti hinsvegar. Fyrir aðila sem ekki þekkja til lyfjamála íþróttahreyfingarinnar má segja að verið sé með ósanngjörnum hætti að leggja slík ósambærileg brot að jöfnu og kalla þau “lyfjamisnotkun”. Samanburður við erlend mál þar sem harðir “sterar” koma við sögu er því ekki fullkomlega réttmætur.

Málefni er varðar neyslu astmalyfs.

Í fyrsta lagi var enginn ágreiningur uppi í málinu um að ákærða hefði s.k. áreynsluastma, og hafi tekið umrætt lyf vegna sjúkdóms síns samkvæmt læknisráði.

Í öðru lagi hefur komið fram að lyfið sem ákærða neytti er ekki á bannlista íþróttahreyfingarinnar, heldur lyf sem sækja þarf um undanþágu fyrir. Reyndar er ekki kveðið á um hvenær sótt er um undanþágu, og því má segja að túlkunaratriði sé hvernig fara beri með slík tilvik þar sem sótt er um undanþágu eftir á.

Í þriðja lagi hefur komið fram að umrætt astmalyf getur ekki nýst keppanda til framdráttar í körfuknattleik við venjulegar aðstæður (stofuhita). Gögn um þetta voru lögð fyrir dóminn, og engar athugasemdir gerðar við af hálfu ákæruvaldsins. Ástæða þess að lyfið mun vera á undanþágulista t.a.m. hjá Alþjóðaólympíunefndinni er að við vissar kringumstæður í kulda, s.s. í skíðagöngu eða köldum sundlaugum, geti þetta nýst keppendum.

Í fjórða lagi þá fellur notkun lyfsins í reglugerðum FIBA undir s.k. “Therapeutical justification” þannig að unnt er að taka tillit til aðstæðna þegar keppanda hefur láðst að tilkynna fyrirfram um notkun lyfsins, og ekki gert grein fyrir því við lyfjapróf.

Í fimmta lagi kom fram að ákærða hafi verið með öllu grandlaus varðandi það að notkun lyfsins væri óheimil í íþróttakeppni, enda notað skv. læknisráði. Ákærða hefur lýst því yfir að henni hafi hreinlega ekki komið til hugar að svara spurningu á eyðublaði við lyfjatöku, og ekki tengt astmalyfið við lyfjamisnotkun. Á eyðublaðinu er spurt hvort viðkomandi hafi neytt lyfja (á ensku “drugs”) og taldi hún að þar væri verið að spyrja um “dóp”.

Leikir dæmdir ógildir.

Eitt meginatriðið í óánægju fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs er að leikir þeir sem um var að ræða í körfuknattleiknum skyldu ekki vera dæmdir ógildir. Vísað er til sérstaks bréfs KKÍ til stjórnar ÍSÍ þar sem reifuð eru sjónarmið vegna kynningar á nýju tillögum um reglur þar að lútandi.

Þessar tillögur voru kynntar nú í vor – eftir að lyfjamálin fjögur komu upp – og þær hafa vitaskuld ekki tekið neitt gildi. Áður var minnst á þá sérkennilegu rangfærslu fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs ÍSÍ að vísa til þeirra reglna gegn betri vitund í málflutningi.

Það að fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs skuli furða sig á því að leikir hafi ekki verið dæmdir ógildir er sérkennilegt, því þegar af þeirri ástæðu að engar slíkar kröfur voru gerðar af hans hálfu í málinu – verða engar slíkar refsingar dæmdar. Hann getur því sjálfum sér um kennt að þær hugmyndir hafi ekki verið svo mikið sem teknar til meðferðar af dómstólnum. Þar að auki eru enda engar reglur til að byggja slíkt á. Á hvaða forsendum ætlast fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs því til að dómurinn byggi slíka niðurstöðu? Óskilgreindri, blindri óskhyggju?

Hvorki Körfuknattleikssamband Íslands, félög viðkomandi leikmanna né önnur þau félög sem hefðu þurft að t.d. fórna titlum vegna þess að leika hefði þurft mótahald upp á nýjan leik, voru ákærðir í málum þessum – eins og vitaskuld hlýtur að vera nauðsynlegt ef þeim aðilum á að vera gert að þola dómsniðurstöðu í formi tapaðra leikja. Fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs verður að gera sér grein fyrir því að svo alvarlegar refsingar “þriðja aðila” verða ekki dæmdar án þess að heimildir séu fyrir slíku í reglum, málsmeðferð sé í samræmi við þær og efnisleg rök fyrir sakfellingu. Skiptir þá óskhyggja formannsins fyrrverandi engu máli.

Til að rökstyðja vilja sinn til slíkrar niðurstöðu hefur fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs vísað til reglna um hlutgengi leikmanna. Hér er um grundvallarmisskilning að ræða af hans hálfu á eðli mála. Þegar um hlutgengi er að ræða er það á valdi félags leikmannsins að hafa þau mál í lagi, og þar af leiðandi allt önnur sjónarmið að baki því að unnt sé að refsa félaginu sem slíku. Þegar um lyfjamál einstaks íþróttamanns í keppnisliði er að ræða er í raun ekkert sem félagið getur gert til þess að vita um slíkt, og í sjálfu sér ekkert annað gert til að koma í veg fyrir það en að halda uppi fræðslu. Félagið er því varnarlaust. Eina leið félagsins er að setja leikmann sem fer í lyfjapróf í leikbann þar til niðurstöður liggja fyrir. Sér hver maður hversu vinsælt það væri að fara í leikbann í 4-6 vikur þar til niðurstöður lyfjaprófs liggja fyrir!!

Annað atriði sem er mjög mikilvægt í þessu sambandi er tímaferlið. Þegar um er að ræða óhlutgengan leikmann þá er um að ræða afar þrönga kærufresti (þrír sólarhringar). Hafi málið ekki verið kært innan þess tíma, verða ekki dæmd viðurlög við óhlutgengi leikmanns. Þetta hefur KKÍ gagnrýnt verulega varðandi framkvæmd lyfjaeftirlits, og bent á að ef niðurstaða liggi fyrir áður en næsti leikur hefst þá sé unnt að taka til umfjöllunar tillögu um að dæma leiki tapaða. Rök fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs hafa verið þau að slíku fylgi mikill kostnaður, en með því er gert lítið úr þeim kostnaði sem hlýst af því að endurtaka heilar keppnir.

Refsing utan keppnistímabils.

Ein af forsendum óánægju fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs er sú að refsing leikmannanna tveggja sem neyttu fæðubótarefnanna hafi ekki verið nein, þar sem þeir hafi tekið refsinguna út utan hefðbundins keppnistímabils.

Undir þessi sjónarmið getur stjórn KKÍ vissulega tekið, og þetta er einmitt eitt af því sem felst í þeirri endurskoðun reglna ÍSÍ um lyfjamálefni sem menn ættu að taka til málefnalegrar umfjöllunar í kjölfar dómanna. Viðbrögð og aðgerðir fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs eru á hinn bóginn ekki vel til þess fallnar að ná fram slíkum breytingum.

Á hinn bóginn verða menn að gera sér grein fyrir því að fleira kemur til varðandi þessi sjónarmið. Í fyrsta lagi er sakfellingin refsing í sjálfu sér, því hún þýðir það að við næsta brot verður lágmarksrefsing tveggja ára útilokun. Þetta hefur því bæði áhrif á feril leikmannsins og ennfremur varnaðaráhrif sem slíkt.

Áður hefur verið minnst á drátt á því að niðurstöður lyfjaprófa liggja fyrir í fyrrgreindum málum, en margar vikur og jafnvel mánuðir liðu áður en þær lágu fyrir. Hér er því um að ræða brotalöm í lyfjaeftirlitinu sjálfu. Hefðu niðurstöður legið strax fyrir þá hefðu leikmennirnir tekið út refsingu sína á keppnistímabilinu, og ekki nóg með það, heldur í úrslitakeppninni sjálfri þar sem refsingin hefði hitt þá líklega hvað harðast fyrir.

Í þessu sambandi ber jafnframt að hafa í huga að umsvifalaust um leið og niðurstöður lágu fyrir voru leikmennirnir úrskurðaðir í bráðabirgðabann, og aðstoðaði KKÍ að sjálfsögðu við það þegar í stað eins og fyrr segir. Þetta þýddi m.a. að annar leikmaðurinn missti af sjálfum úrslitaleikjunum um íslandsmeistaratitilinn, og myndu flestir leikmenn án efa vera reiðubúnir að fórna öllum fyrri helmingi keppnistímabils fyrir einn slíkan úrslitaleik. Þetta ber að hafa í huga þegar fjallað er um að engin hafi refsingin verið.

Ennfremur má benda á að þótt keppnistímabili íslandsmóts meistaraflokka hafi verið lokið á þessum tíma, þá voru í gangi fjölmörg mót annarra flokka á vegum KKÍ. Þá útilokar keppnisbann leikmann frá þátttöku í landsliði – og þætti ýmsum það skarð fyrir skildi – og einnig eru ýmis sumarmót á vegum aðila innan íþróttahreyfingarinnar sem leikmennirnir eru útilokaðir frá, hérlendis sem erlendis. Það er því ekki með öllu rétt að refsingin hafi verið engin.

Vekja má athygli á í þessu sambandi benda á að jafnvel þótt leikmennirnir hefðu fengið hörðustu mögulegu refsingu vegna þessara brota – þriggja mánaða útilokun - þá hefði það engu að síður verið háð refsingu utan fyrrgreinds keppnistímabils meistaraflokka KKÍ, og sjónarmið um “enga refsingu” því jafngild séu menn þeirrar skoðunar á annað borð.

Meginatriðið er nákvæmlega það sem KKÍ benti á í bréfi til ÍSÍ fyrir tveimur árum síðan, þ.e. að lyfjaeftirlit er ekki sniðið að þörfum hópíþrótta, a.m.k. ekki á Íslandi. Við þessu hefur fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs ekki brugðist.


Lokaorð.

Segja má að tilgangur með lyfjaeftirliti sé þríþættur. Að gæta að ímynd íþróttahreyfingarinnar, að tryggja jafnræði keppenda og að tryggja heilsu keppenda. Í málefni stúlkunnar er ekkert þessara skilyrða brotið – þvert á móti má segja að síðasta skilyrðið hefði verið brotið með því að hún færi ekki að læknisráði með neyslu lyfs við sjúkdómi sínum – lyfs sem ekki er bannað innan íþróttahreyfingarinnar. “Brot” hennar felst í afar eðlilegum mistökum leikmanns í áhugamannahreyfingu sem hefur í gegnum árin verið blessunarlega laus við þann vágest sem lyfjamisnotkun er, á útfyllingu eyðublaðs. Án efa hefðu mjög margir aðilar gert þau sömu mistök. Hvaða skilaboð er íþróttahreyfingin að senda foreldrum langveikra barna um þátttöku í íþróttum með því að slík mistök geti orðið til þess að barnið verði stimplaður glæpamaður í tímans rás.

Varðandi málefni piltanna tveggja sem dæmdir voru fyrir neyslu fæðubótarefna þá má ekki gleymast að þeir voru sakfelldir en ekki sýknaðir. Þeir fengu ekki heldur vægustu refsingu eins og fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs hafði boðið ef stúlkan játaði á sig brot. Þá niðurstöðu gagnrýnir hinsvegar enginn nema hinn sami fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs, sem þar með skaðar þau varnaðaráhrif sem dómar þeirra þó hafa. Hann lætur eins og þeir hafi “sloppið” algerlega, og það séu skilaboðin sem verið sé að senda út í hreyfinguna. Málum sé “sópað undir teppið”. Þetta afar hættulegt viðhorf, og gagnast baráttunni gegn lyfjamisnotkun ekki.

Hinar ströngu lyfjareglur eru fyrst og fremst sniðnar að þörfum og hagsmunum atvinnuíþrótta. Athyglisvert er til að mynda að í erlendum lyfjareglum er gjarnan að finna refsingar á hendur læknum liðanna. Íslensk körfuknattleikslið eru ekki með lækna á sínum snærum – ekki einu sinni landsliðið. Þótt nauðsynlegt sé að taka mið af hinum vönduðu og ströngu reglum ólympíuhreyfingarinnar um lyfjamál þá verður að taka mið af þeim raunveruleika sem íslenskar íþróttir starfa undir.

Við viljum ekki hafa misnotkun lyfja. Við viljum útrýma þeim. Við viljum jafnframt fræða okkar keppendur um vágestina, ekki síst þegar þeir birtast í “saklausum” fæðubótarefnum sem alltof margir telja sjálfsagðan hlut. Leiðin til þess að vinna á slíku er ekki sú að draga píslarvotta í gegnum harðari refsingar en reglur okkar hreyfingar kveða á um. Með því er átt við þær hina hörðu refsingu aukinnar fjölmiðlaumfjöllunar sem skapast hafa af aðgerðum fyrrverandi formanns Heilbrigðisráðs. Með slíku er vitaskuld ekki verið að gagnrýna áhuga fjölmiðla.

Vissulega hefur komið í ljós að reglukerfi íþróttahreyfingarinnar á Íslandi er að nokkru leyti ófullkomið að því er varðar lyfjaeftirlit og meðferð þeirra mála. Hlýtur slíkt að skrifast að langstærstu leyti á Heilbrigðisráð ÍSÍ, einkum formann þess undanfarinn áratug, sem hefur nær alfarið samið þær reglur og staðfært frá erlendum fyrirmyndum. Vera má að það hafi verið mistök hjá forystu ÍSÍ að treysta fyrrverandi formanni Heilbrigðisráðs eins og gert hefur verið, en nú þegar annmarkar koma í ljós er vitaskuld skynsamlegast að bæta úr þeim svo reka megi lyfjaeftirlit og ákærur með skilvirkari hætti.

Eitt af þeim sérkennum sem nefna má er að sami aðili annist rannsókn og ákæru máls. Komi eitthvað upp við sýnatöku eða aðrar frumrannsóknir málsins þá hefur enginn aðili neitt um það ferli að segja en sá sem annast ákæruvaldið. Með hliðsjón af því að fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs hefur beitt óheiðarlegum vinnubrögðum við framlagningu sönnunargagna hlýtur að vakna spurning hvort ekki sé rétt að aðskilja frumrannsókn málanna frá ákæruþættinum. Það traust sem menn hafa haft á því að sami aðili annist báða þá þætti málsins hefur beðið hnekki með atbeina Birgis Guðjónssonar.

Formreglur við framkvæmd lyfjaeftirlits eru mjög nákvæmar og strangar – og ekki að tilefnislausu. Því ætti fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs að geta gert sér ljósa grein fyrir mikilvægi þess að málsmeðferð sé einnig í samræmi við skýrar reglur, að málin séu rannsökuð og flutt á faglegan hátt, að réttarfar og niðurstöður mála séu í samræmi við fyrirliggjandi reglur, og síðast en ekki síst að hinir ákærðu séu álitnir saklausir uns annað sannast. Þessar reglur virðist fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs láta sér í léttu rúmi liggja.

Hversu mikið sem fyrrverandi formaður hefur óskhyggju um “sigur” í þeim málum sem til umfjöllunar eru, þá er afar hættulegt að víkja af vegi réttarríkisins og fórna mannréttindum hinna ákærðu með því að fara út fyrir farveg þeirra reglna sem gilda eiga um málsmeðferð þeirra. Enn óheillavænlegra er að beita óheiðarleika við að ná fram niðurstöðu – hversu sannfærður sem fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs kann að vera um sekt hinna ákærðu. Hann verður að geta komið fram af trúverðugu hlutleysi, heiðarleika og virðingu við réttarreglurnar. Að öðrum kosti er hann að fremja alvarlegri afbrot en hann er að ásaka viðkomandi keppendur um. Slíkt getum við aldrei sætt okkur við innan íþróttahreyfingarinnar. Það er í gróflegri mótsögn við þann heiðarleika sem er grundvöllurinn að baki lyfjaeftirlitinu sjálfu.

Heilbrigðisráð hefur vissulega heimild til þess að leita aðstoðar lögfróðra manna við meðferð mála fyrir lyfjadómstóli. Slíkt gerði fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs hinsvegar ekki fyrr en eftir að hann hafði í reynd með öllu klúðrað málsmeðferðinni af hálfu Heilbrigðisráðs. Þá var það um seinan. Það mun því aldrei koma í ljós hvort málin kynnu að hafa farið á annan veg ef faglega hefði verið staðið að meðferð ákæruvaldsins í málunum. Fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs breytir ekki þeim niðurstöðum sem liggja fyrir með því að flytja málið í fjölmiðlum nú.

Stjórn KKÍ þykir það miður að fyrrverandi formaður Heilbrigðisráðs skuli ekki með nokkrum hætti koma auga á það þröngsýna ofstæki sem einkennir yfirlýsingar hans um þessi mál. Ásakanir á hendur samstarfsaðilum, aðilum málsins, dómstóli og öðrum sem að málum þessum hafa komið, bera vott um dómgreindarleysi og hroka. Hann einn veit réttu niðurstöðuna, en ekki “allir hinir”.

Þessar skoðanir getur hann haft fyrir sjálfan sig, en á ekki að reyna að skaða íþróttahreyfinguna sem hann nú telur sig hafa verið hrakinn frá. Með þessu skaðar hann líka þá íþróttamenn sem málin fjalla um, og eykur refsingu þeirra meira með því að draga ímynd þeirra í gegnum óréttláta umfjöllun heldur en lyfjadómstóll hafði
dæmt þá til – eða í einu tilviki sýknað með öllu.

Hvorki stjórn KKÍ né Birgir Guðjónsson, a.m.k. sem formaður Heilbrigðisráðs ÍSÍ, hafa rétt til annars en að virða niðurstöðu lyfjadómstóls ÍSÍ. Stjórn KKÍ tók þá einstöku afstöðu að lýsa fyrirfram skoðun sinni um sakleysi eins hinna ákærðu, og reyndist dómstóll sammála því mati. Hinir tveir keppendurnir voru sakfelldir. Þetta eru niðurstöður dómsmálanna – og ófagmannlegt af ákæranda að halda öðru fram á opinberum vettvangi.

Stjórn KKÍ mun hér eftir sem hingað til vinna gegn lyfjamisnotkun í íþróttum, og hefur væntingar til þess að það samstarf verði skilvirkara og árangursríkara með nýjum stjórnanda Heilbrigðisráðs ÍSÍ.

Stjórn KKÍ.